AGATE DEUNA, SAN BLAS eta KANDELARIO eguna

SANTA AGEDA -AGATE DEUNA- (otsailak 5),  SAN BLAS (otasilak 3), KANDELARIO EGUNA (otsailak 2)

Kopla-kantari  ibiltzen da jendea, etxez etxe, Santa Ageda bezperan, otsailaren 4an, eskuan makila hartuta, makilaz lur-joka eta, kantua amaitzean, Eup! oihuka.

Makilaz lur-joka eta eupadaka? Zer dela eta? Zer dela eta egun horretan bakarrik kantatzen da makilaz lur-joka eta eupadaka?

Ea zer iruditzen zaizuen azalpen hau:

Inoren etxean ate-joka jardun eta, diosala egiteko, ohikoa da Eup! hitza erabiltzea: Bizi al zarete? esan nahi izango balu bezala.

Santa Ageda bezperan, ordea, makilaz lur-joka jarduten da; beraz, lurrari esango balitzaio bezala Bizi al zara? Izan ere, neguaren erdi-erdia izaki, lurra "lo" dago, eta lurra "esnatzeko" kantatzen da makilaz lur-joka eta eupadaka.

Izan ere, lurra "esnatzen" ez bada, ez dator udaberria, eta

ez badator udaberria... akabo bizia!

Neguaren erdi-erdian egokitzen da, bai, Agate Deuna bezpera, eta honen aurreko egunean, San Blas:

San Blas, ito arte hartu arnas,  dio euskal esaera zaharrak, eztarriko osasuna, ohitura zaharraren arabera, santu horrek zaindu dezakela  gogorarazteko. Ez da harritzekoa, alde batetik,  gaur egun ere, hainbatek  “San Blas soka” deiturikoa lepotik zintzilika erabilatzea hamabi egunez, eta, bestalde, “San Blas opilak” jateko tradizioak jarraitzea, eztarriko minetatik salbu egoteko.

Agian bi ohitura horiengatik, Agate Deunaren kopla zaharrean hauxe esaten da:  … eztarriz sano gabiltza eta kanta nahi dugu gogoz.

Eta San Blas bezperan, otsailaren 2an, Kandelario eguna, beti ere neguaren luze-laburra (ea asko ala gutxi falta zen negua amaitzeko) iragartzen duen jaia esaera zaharretan:

*Kandelaria bero, negua gero; kandelaria hotz, negua motz. *Kandelario, elurra dario.

*Kandelarioz elurra, joan da neguaren beldurra.

*Kandelarioz euria, laster da udaberria.

*Kandelarioz eguzki, negua dator atzetik.

Kandelario eguneko eguraldiaz gainera, hartza zen, garai bateko Euskal Herrian, neguaren luze-laburra  iragartzen zuena; izan ere, hartzak ere jakin nahi zuen udaberria bazetorren ala ez, eta otsailean, Kandelario egunean edo, irteten zen leize-zuloko lozorrotik. Duela urte asko desagertu ziren hartzak gure lurretatik.  

Hartza, Euskal Herrian, neguaren luze-laburraren iragarle, eta Ipar Amerikan muxar antzeko marmota bat daukate horretarako, zinemak erakutsi digunez.

Kandelario eguna, jakina, kandelak  pizteko eguna da; hain zuzen ere, argi txiki horiekin amandre Eguzkiari lagundu nahirik bezala negu iluna menperatzen, udaberria erakartzeko eta, udaberriarekin batera, bizia ekartzeko.

Zenbat jairekin hasi den Aratusteekin bukatzen den hilabete labur hau!

Gozatu dezagun!