ONGI ETORRI APIRILA edo JORRAILA

APIRILA edo JORRAILAri buruzko EUSKAL ESAERA ZAHAR BATZUK

-Martxoa haizetsu, apirila euritsu, maiatza gero eguzkitsu.

-Jorraila, euri pila.

-Apiril ona ezagutzeko ehun urte bizi beharko! Ehun da bat baditut eta ez dut apirila on bat ere ezagutu.

-Jorraila bero, negua gero.

-Apirila euritsu, urte hura ogitsu.

-Jorraila haizetsuak nekazaria pozten du.

-Apirilaren 8ra, ardi sanoa mendira begira.

-Elorria loran dago, artoa ereiteko giroa dago.

-San Markos (apirilak 25) eguna txarra denean, intxaurrik ez hurrik ez da izaten.

-Elorria loran badago, artoa ereiteko giroa dago.

-San Jurgi (apirilak 23) artoa ereiteko goizegi; San Markos (jorrailak 25) artoa ereinda balego.

-Apirilean trumoiak jotzen badu, berri ona da! Apirileko trumoiak ardoa barrikara!

-Jorraila hotz, miseria gari eta artoz.

-Apirilean ihintze, ogi urte (gari urte).  

-Jorrailean euria goian behean, gure behi gizajoari adarrak usteldu artean.

-Apirilean negu, nekazariok, gizarajoak gu.



Elorria loretuta

Martxoak 21: POESIAren MUNDU EGUNA

Martxoaren 21ean,  UNESCO-k "POESIAREN MUNDUKO EGUNA"ospatzen du, eta hizkuntza poetikoaren indarrari eta guztiok dugun sortzeko ahalmenari buruz hausnartzera gonbidatzen gaitu.

Poesia dela medio, hizkuntza aniztasuna babestea da ekintza honen helburu nagusia, meatxupean dauden hizkuntzak komunikaziobide artistikorako ere erabil daitezen.

Hona hemen hiru idazleren hainbat poema:

KIRMEN URIBE

KUKUA

 Apirilaren hasieran entzun zuen aurrena kukua.

Urduri zebilelako beharbada,

 kaosa ordenatzeko joera horrengatik beharbada,

kukuak zein notatan kantatzen zuen jakin nahi izan zuen.

 Hurrengo arratsaldean, hantxe zegoen basoan zain, 

diapasoia eskuan, kukuak noiz kantatuko.

Diapasoiak ez zioen gezurrik.

Si-sol ziren kukuaren notak.

 Aurkikuntzak bazterrak astindu zituen. 

Mundu guztiak frogatu nahi zuen benetan 

nota horietan kantatzen ote zuen kukuak. 

Baina neurketak ez zetozen bat.

Bakoitzak bere egia zuen.

  Fa-re zirela zioen batek, Mi-do besteak.

 Ez ziren ados jartzen.

Bitartean, kukuak kantari jarraitzen zuen basoan:

ez si-sol, ez fa-re, mi-do ezta ere.

Mila urte lehenago bezala,

 kukuak kuku, kuku kantatzen zuen.

                                                                      

                                            LIBURUA

Behin amak

azokara eraman ninduen.

Han txito bat erosi zidan.

Txitoa kartoizko kutxa batean zetorren.

Amak nire eskuetan

jarri zuen kutxa.

Senti nezakeen

nire esku-ahurretan

txitoaren hanka txikiak.

liburua horixe da:

kartoizko kutxa bat

barruan zerbait bizia duena.

JOXEANTONIO ORMAZABAL

                                 

                               IÑURRIA  URETAN

Igoko luke zuhaitzik altuena

baina ez luke pasatuko

errekarik txikiena.

Inurri batek

eman dit gaur pena.

Urak zeraman

errekan behera.

Hankak mugitu arren

alde batetik bestera

ezin irten lehorrera.

Nik ez dut nahi ikusi

inurririk uretan,

ez malkorik begietan

ez penarik bihotzetan.

                                                         BELTZAK

Beltzak ez dira ongi bizi

zurien artean.

Ez al dituzu ikusi

zeure etxeko atean?

Iruditzen zait

askotan hobeto bizi dela

txakurra katean.

Denok berdinak garela

esaten dugun bitartean

gezurrik eta goserik

ez da falta

gure gizartean.

INFINITU

Zenbat ur tanta daude
itsas zabalean?
Zenbat izar
zeru urdinean?
Zenbat letra
liburuetan?
Zenbat minutu
ote ditu
mundu zahar honek?
Infinitu.
Zenbat malko isuri dira
sufrimentuaren ontzitik?
Zenbat musu banatu dira
maitasunaren kutxatik?
Infinitu.
Baina infinitu
zenbat da, aizu?
Malkoak ur tanta
bihurtzen direnean
minutuak letra
eta izarrak musu
infinitu zenbat den
orduan jakingo duzu.

MIKEL ZARATE

                               BALET  ZORAGARRIA

Urdinaren pozetan

txoriak kantari,

haizeari musuka

dantzan larrosa bi.

Argi eta kolore,

usai eta bizi,

udaberri goizeko

balet zoragarri.

JENDEA ETA HERRIA

Hor dago, hor dabil jendea: artalde, uholde, nortasun gabea. Hor dago, hor dabil herria: gizarte, elkarte, nortasun zalea, zurea, nirea, gurea.

AZKENEAN... 

Puntaren puntan punta zorrotza zuen arkatzak. Baina puntaren puntan punta zorrotzagoa behar omen zen. Eta zorroztu ta zorroztu..., arkatza txirlora bihurtu zen.

MARTXOAk 8aren INGURUAN: EMAKUME ASMATZAILE BATZUK

EMAKUMEEI 

 ESKERTU 

BEHARREKO 11 

ASMAKUNTZA





Hemen doakizu emakumeek asmatutako 11 gauzen zerrenda

1. 1. Garagardoa, emakume askori esker.
No sabemos con certeza quién fue la persona que fabricó la cerveza por primera vez, pero, según las investigaciones realizadas por la historiadora Jane Peyton, las mujeres fueron las encargadas de elaborar la cerveza durante varios siglos. Según una noticia publicada en 2010 en el periódico británico The Telegraph, "hace casi 7000 años, en Mesopotamia y Sumeria, las habilidades de las mujeres resultaban imprescindibles, hasta el punto de que ellas eran las únicas que podían elaborar la cerveza o tener una taberna".

2. Oinarri karratua duen paperezko poltsa, Margaret Knight.
Margaret Knight se dio cuenta de que las bolsas de papel con la base de otra forma no eran nada útiles, así que inventó una máquina para cortar y pegar bases cuadradas a las bolsas. Antes de que pudiera patentar la máquina de hierro que había diseñado, un hombre, Charles Annan, le robó la patente alegando que una mujer no podría haber ideado algo tan complicado. Knight presentó una demanda y demostró que el prototipo lo había inventado ella. Recuperó la patente en 1871.

3. Sukalde-tresna garbigailua, Josephine Cochrane.
Josephine Cochrane, miembro de la alta sociedad, estaba harta de que sus sirvientes rompieran la vajilla de porcelana constantemente, así que inventó el primer lavavajillas funcional en 1886.

4. Suteetatik ihes egiteko eskailera, Anna Connelly.
Anna Connelly patentó la primera salida de incendios exterior con escalera en 1897. A principios del siglo XX, el modelo de Connelly empezó a formar parte de muchas normativas de seguridad obligatorias de Estados Unidos.

5.  Monopolya, Elizabeth Magie.
Elizabeth Magie inventó el Monopoly, que originalmente se llamaba The Landlord's Game (El juego del Terrateniente), en 1903. Magie lo creó "para demostrar los efectos dramáticos del acaparamiento de tierras".

6. Kotxe baten aurreko eta atzeko kristalak garbitzeko gailua, Mary Anderson.
En 1903, Mary Anderson se dio cuenta de que los conductores tenían que parar y bajarse del coche para limpiar la nieve y el hielo. Ideó el limpiaparabrisas (un brazo con una lámina de goma que podía activarse sin salir del coche), solicitó la patente en 1904 y se la concedieron en 1905.

7. Txokolatezko pepitadun gailetak, Ruth Wakefield.
En 1930 Ruth Wakefield, que regentaba un albergue llamado Toll House Inn, estaba preparando galletas para sus invitados y se dio cuenta de que no le quedaba chocolate de cobertura. Entonces troceó una tableta de Nestlé, pensando que se mezclaría y se derretiría al hornearlo, pero no fue así.

8. Eguzkiaren energía erabiltzen duten berogailuz ornitutako etxea, Maria Telkes.
Maria Telkes trabajó en el Instituto Tecnológico de Massachusetts en un proyecto de investigación sobre la energía solar. En la década de 1940 diseñó la primera casa con calefacción que funcionaba gracias a la energía solar junto a la arquitecta Eleanor Raymond.

9. Software programak, Grace Hopper.
La doctora Grace Murray Hopper, que era informática, inventó COBOL, el primer lenguaje de programación de software intuitivo, en la década de 1950. Curiosamente, en 1969, recibió el primer premio al Hombre del Año en la categoría de Informática.

10. Kevlar-a, Stephanie Kwolek.
La investigación de Stephanie Kwolek en el ámbito de los componentes químicos para la empresa DuPont le llevó a inventar el kevlar —el material que se utiliza para fabricar chalecos antibalas—, que se patentó en 1966.

11. Zelula-amak isolatzea, Ann Tsukamoto.
Ann Tsukamoto es una de las dos personas que consiguió una patente en 1991 por el proceso de aislamiento de células madre humanas. Su trabajo ha servido para avanzar en la comprensión del sistema circulatorio de los pacientes que sufren cáncer, y podría llevar al descubrimiento de una cura para esta enfermedad.

(Informazio hau “The Huffington Post”ek argitaratu zuen eta Irene de Andrés Armenteros-ek itzuli zuen ingeleratik)

…

MARTXOAK 8aren INGURUAN: LEHEN EMAKUME ARGAZKILARI EUSKALDUNA

EULALIA ABAITUA, EUSKAL HERRIKO LEHEN EMAKUME ARGAZKILARIA

EULALIA ABAITUA argazkilaria (1853-1943) Bilbon jaio zen. Bera jaio eta handik gutxira hil zen bere ama.

Bartzelonan ikasi zuen Eulaliak. Baina bigarren gerrate karlista hasi zenean ihesi joan behar izan zuen Abaitua familiak Liverpool-era (Ingalaterra). Ingalaterran ezkondu zen Eulalia, 19 urterekin, 1872an, eta han, Liverpool hirian, ezagutu eta sakondu zuen argazkilaritzan. 1878. urte inguruan senar-emazteak Bizkaira itzuli ziren, eta Begoña basilikaren ondoan jarri ziren bizitzen, eginarazi zuten ingeles estiloko txalet batean. Sotoan argazki-laborategia jarri zuen Eulaliak.

Hasieran etxekoei egiten zizkien argazkiak: sendikoei, neskameei, haurtzainei, lorezainei, sukaldariei, umeen irakasleei... Argazkia egin soilik ez, mozorrotzeko ere eskatzen zien, behar bazen, eta argazkirako tokia ere prestatu egiten zuen.

Herri xehea ere islatzen du argazkietan Eulaliak: Erribera azokako sardina-saltzaileak, Ibaizabal bazterreko arropa-garbitzaileak, edo

esnezaleak, arrantzaleak…

 Jendeaz gain, Bilboko arkitektura ikus daiteke bere argazkietan, edo orduko ohiturak eta festak. Esate baterako, erlijio-festak, zeren Begoña basilikatik gertu bizi zenez, oso eskura zuen festa-giro hura, eta hara hurbiltzen zen handi-jendea erretratatzera.

Baina handi-jende hori Eulaliaren etxera ere joaten zen. Garai hartako burges familia bat zen berea. Ez zuen sekula estutasun ekonomikorik ezagutu, eta horregatik bihurtu zuen Eulaliak argazkilaritza, edo kazetaritza grafikoa, bere afizio. Ona zen bere zaletasunean: bere lana ikertu dutenek esaten dute nahiko argazki onak egiten zituela.

Esan dugu Begoñarekin lotura oso estua izan zuela, baina ezin da esan Begoñatik mugitu ez zenik. Alde batetik, Bilboko erdigunean ere bizi izan zelako, eta bestetik, leku askotan ibili zelako argazkiak egiten: Arratia bailaran, Sestaon, Lekeition, Ondarroan, Donostian, Madrilen, Malagan, Lourdesen, Venezian, Kretan…

 Eulalia Abaitua 1943an hil zen. Hil ondoren bere hainbat argazki geratzen zaizkigu Bilboko Euskal Museoan, argazkien herena, adituen ustez: 2.500 argazki; batzuk plaka estereoskopikoak dira. Plaka hauetan argazkia hiru dimentsiotan ikusten da. (Hauetariko hamasei argazki ikusgai daude Gernikan, Euskal Herria Museoan, ekainaren 17ra arte)  

2.500 argazki horietan emakume asko ageri dira; agian anonimotasunetik atera nahi izan zituenak. Bere izena ere ezezaguna izan zen, zeren argitaratu diren hainbat irudiren argazki-oinetan “Señora de …” gisara ageri dira, senarraren abizenarekin, alegia.

Baina senarraren abizena ez, baizik eta Eulalia Abaitua izen-abizenak dituzte, besteak beste, Bilboko kale batek, Guadalajarako beste batek eta Madrileko Valdemoro herriko biribilgune edo glorieta batek. 

(Biografia hau HABE-IKASBILek argitaratua da)

Hona hemen Eulaliak egindako argazki batzuk

(Bere hainbat argazki behin betirako bilduman "Euskal Museoan" (Bilbo: Unamuno Plaza 4) ikusi daitezke.)

ESAERA ZAHARRAK MARTXOAri BURUZKOAK

MARTXOAri buruzko ESAERA ZAHAR BATZUK

• Martxoaren hasiera, zaharraren piztuera.
• Eguzki eta euri, martxoko eguraldi.
• Oteak martxoan lore, ez da faltako eri eta dolore.
• Lanbroa martxoan noraino, apirilean elurra haraino.
• Martxoan arrautza eta martxoan txita.
• Martxoko trumoiak berrogei eguneko ekaitza.
• Martxoaren erdi inguruan, gaua eta eguna ia berdinean.
• Martxo lehorra, maiatza bustia.
• San Jose goizeko ihintzak, kentzen ditu gaitzak (Martxoaren 19an)
• Martxoa eurite, urtea ogite.